«اسلام و ساماندهی جمعیت» اثری است از «حسن رهبری» که بوستان کتاب، چاپ اول آن را در سال ۱۳۸۵ در قالب ۱۲۷ صفجه راهی بازار نشر کرده است. گرچه این کتاب از سنت رایج در دانشگاه و حوزه برای تجویز و ترغیب کنترل جمعیت جدا نیست اما گنجینه ی خوبی از نظرات اسلامی و علمای مسلمان و فرقه های مختلف اسلامی در مورد تنظیم جمعیت فراهم آورده است. و گرچه بسیاری از نظارت مخالفین کنترل جمعیت را رد کرده است اما ناخواسته گنجینه ای چدید آورده که نظرات دیده نشده ی این افراد به بحث گذاشته شده و به صورت منظم دسته بندی شوند. لذا با وجود این که باید نگاه نقادانه‌ی جدی به این اثر و نوع نگاهش به تنظیم جمعیت داشت اما می توان از آن برای آشنا شدن با نظرات مخالفین و علمای اسلامی استفاده کرد.
بسم الله الرحمن الرحیم
«اسلام و ساماندهی جمعیت» اثری است از «حسن رهبری» که بوستان کتاب، چاپ اول آن را در سال ۱۳۸۵ در قالب ۱۲۷ صفجه راهی بازار نشر کرده است. گرچه این کتاب از سنت رایج در دانشگاه و حوزه برای تجویز و ترغیب کنترل جمعیت جدا نیست اما گنجینه ی خوبی از نظرات اسلامی و علمای مسلمان و فرقه های مختلف اسلامی در مورد تنظیم جمعیت فراهم آورده است. و گرچه بسیاری از نظارت مخالفین کنترل جمعیت را رد کرده است اما ناخواسته گنجینه ای چدید آورده که نظرات دیده نشده ی این افراد به بحث گذاشته شده و به صورت منظم دسته بندی شوند. لذا با وجود این که باید نگاه نقادانه‌ی جدی به این اثر و نوع نگاهش به تنظیم جمعیت داشت اما می توان از آن برای آشنا شدن با نظرات مخالفین و علمای اسلامی استفاده کرد.
«اسلام و ساماندهی جمعیت» عنوان فصل اول است که به عناوینی نظیر غول جمعیت (امنیت غذایی)، انفجار جمعیت (بهره برداری بی رویه از منابع، کاهش درآمد سرانه، افزایش نابرابری، بخش عمده یا تمام منابع دولت برای پایین ترین سطح از خدمات، کاهش گنجایی سرمایه گذاری ها، بال رفتن هزینه غدآ، آموزش، درمان، مسکن، بالا رفتن نرخ بی کاری و بی نتیجه ماندن برنامه ریزی ها)، سیاست های جمعیتی و تاریخچه پرداخته است.
در سرفصل تاریخچه، آرای مختلف را دسته بندی کرده است. ذیل موافقین نظر افلاطون و ارسطو که نه جمعیت کم باشد که استقلال به خطر بیفتد نه زیاد که موجب تزلزل اصول دموکراتیک شود، آگوست امپراطور روم که مالیات و سربازی برای فرزندان بسیار را مورد بخشش قرار داد، ابن خلدون که معقتد بود تا حدی که انباشت کار صورت بگیرد لازم است، خروشچف که محدود کردن تناسل را آدم خواری اختراع بورژوازی می‌دانست، و دوگول که مبارزه با قرص‌های ضدبارداری را آغاز کرد ذکر کرده و آرای مخالفین را ذیل مباحث ابن‌مسکویه، ابوریحان شبیه مالتوس، خواجه نصیر مثل ابن‌مسکویه، و مالتوس که دعوت به محدود ساختن تناسل می کزد بررسی کرده است. گفتمان‌های مربوط به این مسئله در ایران را نیز این‌گونه دسته‌بندی کرده است: از سال ۴۶-۵۷ فرزند کم‌تر زندگی بهتر، ۱۳۵۷-۱۳۶۸ رشد جمعیت، ۱۳۶۹ شورای تهدید موالید به ریاست وزیر بهداشت، تاسیس ۱۳۷۰ اداره ی کل جمعیت و تنظیم خانواده و ۱۳۷۲ قانون تنظیم خانواده تاکنون.
«دیدگاه علمای اسلامی پیش از انقلاب» عنوان فصل دوم است. محمد تقی جعفری ۱۳۳۴: اولویت پرورش افکار به سیر کردن شکم های گرسنه (رسائل فقهی، ج ۱ ص ۲۷۴)، شهید صدر: تحدید توالد (اقتصادنا)، سید موسی صدر: نفی مالتوس و طرح افزایش مواد غذایی با افزایش جمعیت (اقتصاد در مکتب اسلام)، شهید هاشمی نژاد: باید سیاست های غذایی با افراط و تفریط ها اصلاح شود نه کاهش جمعیت، شهید مطهری: بمب جمعیت فضاسازی است و مسئله ی ما نیست (خاتمیت)، علی حجتی کرمانی: مالتوزیانیسم جنبه ی انگلستانی و استعماری دارد، (ژوزوئه دو کاستو: امکان افزایش ۵ تا ۶ برابری کشت همین امروز) ، نشریه مکتب اسلام: نفی عقیم ساختن، شهید بهشتی: فتوا دادن به انجام در صورت رسیدن به حد اضطرار، احمد بهشتی: مقدار معین نه بیش و کم بحث کرده است و در انتها به جمع بندی این نظریات در محورهای زیذ پذداخته است. مشکل سرشکن شدن فقر بین کشورها، تردید به مالتوس و نگاه آرمان گرایانه تا پاسخ که به نوعی نشان دهنده ی وجود پیش فرض برای نگارنده در برخورد با این دیدگاه هاست.
«دیدکاه علمای اسلامی بعد از انقلاب» عنوان فصل سوم است. در دهه اول دیدگاه آیت الله نوری همدانی سال ۱۳۶۴بحث شده و سپس دیدگاه‌های مختلف امام در سه مقطع پی‌گیری شده است. ۱۳۵۸: در پاسخ وزیر بهزیستی: در صورتی که از نظر بهداشتی ضرری متوجه بانوان نباشد و شوهر نیز با این امر موافق باشد، حلّ این مشکل شرعا جابز است، جلوگیری از انعقاد نطفه اگر موجب فساد عضو و عقیم شدن نشود، با رضایت شوهر، مانع ندارد؛ ولی از لمس و نظر حرام باید اجتناب شود و راجع به موالید، تابع آن است که حکومت چه تصمیمى بگیرد.(صحیفه امام، ج۵، ص۱۸۳) سپس نظرات آقای سبحانی با محوریت نیاز جامعه به نیروی انسانی و بی آزار شیرازی در مورد نفی عقیم کردن طرح شده است.
در گام بعد دهه پس از انقلاب تا کنون نر علامه تهرانی: کنترل جمعیت ضربه‌ای سهمیگن بر پیکر مسلمین، منتظری: تشویق به آن مشکل ندارد، مکارم: کیفیت نه کمیت کوتاه مدت نمی توانیم به امکانات بیفزاییم پس کاستن از نیازها، یزدی: دعوت به میزان کم با کیفیت زیاد، سید محسن خرازی: کثرت اصل است ولی اکر اختلال ایجاد کند باید کنترل شود طرح شده است.
نیز نظر فقهای اهل سنت با سرفصل های زیر بحث شده است. مجمع فقهی اسلامی با هفده امضا سال ۱۴۰۰ در مکه اعلام تحریم آن، محمد سعید رمضان البوطی: تایید فردی و نفی سیاست جمعی، شیخ محمد امین: عدم وجود مانع برای تحدید نسل، محمد سید طنطاوی: عدم نفی تحدید، محمود شلتوت: نفی اکثریت ضعیف و ناتوان، خالد محمد خالد: پیشرفت جمعیت بدون پیشرفت اقتصادی و برنامه ریزی اجتماعی بلا، نظریه کنفرانس اسلامی رباط: ۱۳۵۰ با نمایندگان ۳۲ کشور ( جواز تحدید، جواز سقط جنین برای سلامت مادر، جواز عقیم کردن برگشت پذیر)
سپس مولف تلاش کرده با بررسی اختلاف آراء در جلوگیری از زاد و ولد، و ارائه ی بحث مبسوط در مورد عدم کفایت اجتهاد و فقه مصطلح برای نفی نظرات مخالف کنترل جمعیت ادله ی فقهی دست و پا کند و با به میان گذاشتن پیش‌فرض‌های اثبات‌نشده‌ی رایج در جمعیت‌شناسی و بعضی رشته‌های دیگر به ضرورت تغییر این دیدگاه‌ها همت بگمارد. سپس بعد از طرح قرآن و مسئله ی جمعیت و ذکر دلایل مخالفان ساماندهی ذیل فلسفه‌ی ازدواج بسیاری فرزند نیست، جلوگیری از تولد فرزند دست‌اندازی در کار خدا و قانون طبیعت است، بسیاری فرزندان مایه‌ی قدرت و اقتدار، زمین گنجایش هر تعداد افراد حتی ارقام نجومی دارد. تلاش به پاسخ سطحی با ذکر عناوین زیر همت گماشته است. اصل اندازه‌دار بودن پدیده‌ها، اصل پرهیز از اسراف، اصل آینده‌نگری، اصل نفی عسر و حرج.
ساماندهی زاد و ولد از چشم انداز روایات بحث بعدی است که شامل زیر موضوعات زیر است: ازدواج با زنان زایا (که به اعتقاد مولف، غیر قابل شناسایی است)، پرهیز از زنا، روزهای حیض، فرزندخواهی از زنان مجنون و عقب‌مانده ذهنی، بی‌شرم و فحاش، دارای بیماری‌های خاص، نگه داشتن ساعت‌ها و زمان ها)، آسیب پذیری خانواده های پر فرزند آینده نگری و دور اندیشی مطرح گردیده است.
آرای فقهی در پیش‌گیری از بارداری بخش پایانی کتاب است که به عقیم سازی با ذکر فتاوی بهشتی: عدم مشکل ، صانعی: عدم مشکل بعد از بچه دار شدن و رضایت طرفین، تبریزی: عدم ایراد بستن لوله، رهبری: اشکال نداشتن در صورت انجام با غرض عقلانی و نداشتن ضر قابل ملاحظه و سقط جنین: با بحث سقط جنین در قرآن: موئوده نبودن سقط، سقط جنین در روایات و سقط جنین درفقه اسلامی اهل تسنن و شیعه پرداخته شده است.
گرچه باید به این کتاب نقادانه نگریست اما استفاده از نقل قول های ان خالی از لطف نیست.
همین مطلب در تریبون مستضعفین، ایتان